Rozwój miasta został przerwany w XVII wieku. Oddziały kozackie, szwedzkie i moskiewskie, wkraczające do Chełma w trakcie licznych wojen, dokonały ogromnych zniszczeń, które pogrążyły miasto w głębokim kryzysie, częściowo przezwyciężonym w XVIII w. W czasach Augusta III dzięki pewnej stabilizacji ufundowano istniejące do dzisiaj główne świątynie miasta. Po upadku państwa polskiego Chełm znalazł się pod władzą Austrii, a następnie Rosji. Były to niezwykle trudne czasy, bo pełne walki i męczeństwa. Symbolem tego okresu jest los unitów, walczących o zachowanie swej wiary. Równie dramatyczny wymiar miały walki w okresie powstania styczniowego, które w okolicach Chełma przybrały szczególnie intensywny charakter. W końcowym etapie swoich rządów Rosjanie powołali nawet odrębną gubernię chełmską, która weszła bezpośrednio w skład imperium rosyjskiego.
W 1915 r. miejsce zaborców rosyjskich zajęli okupanci austriaccy. Nowe porządki pozwoliły na rozwój polskiego, a także żydowskiego i ukraińskiego życia społecznego i kulturalnego. Wielokulturowy charakter miasta został utrzymany po odzyskaniu niepodległości. Przez cały okres międzywojenny Chełm był miastem, w którym działało wiele organizacji polskich, żydowskich i ukraińskich. Polacy czytali „Zwierciadło” i „Kronikę Nadbużańską”, Żydzi „Chelmer Sztyme” i „Chelmer Wochenblat”, a Ukraińcy „Nove Żyttje”. W skromnych salkach teatralnych wystawiano sztuki w języku polskim, jidysz i ukraińskim.
Okres II wojny światowej przyniósł ogromne zniszczenia oraz zagładę ludności żydowskiej, stanowiącej do 1939 r. niemal 50% mieszkańców miasta. W Chełmie funkcjonował również olbrzymi obóz jeniecki (Stalag 319), w którym zginęło blisko 100 tys. żołnierzy rosyjskich, angielskich i włoskich. Działaniom okupantów próbowały się przeciwstawić rozbudowane struktury konspiracyjne, głównie Armii Krajowej. Dramatyczne wydarzenia II wojny światowej zmieniły charakter miasta. Wraz z wymordowaniem ludności żydowskiej oraz usunięciem współpracujących z Niemcami Ukraińców, miasto stało się jednolite pod względem narodowym i jedynie materialne ślady świadczą o jego przeszłości.
Obecnie Chełm jest stolicą powiatu i należy do największych miast Lubelszczyzny. Zajmuje powierzchnię 35,29 km 2 i liczy ok. 70 tys. mieszkańców. Jest drugim co do wielkości miastem województwa lubelskiego. Tędy przebiega najkrótsza droga z Warszawy do Kijowa. W odległości 29 km, w miejscowości Dorohusk znajduje się największe i najnowocześniejsze przejście graniczne z Ukrainą. Chełm oddalony jest od Berlina o 836 km, Lwowa 185 km, Kijowa 651 km, Warszawy 230 km, Lublina 71 km, Zamościa 65 km, Białej Podlaskiej 123 km. Miasto jest sygnatariuszem dwustronnych umów przyjaźni z następującymi miastami: Kowel i Łuck na Ukrainie, Morlaix we Francji, Utena na Litwie, Knoxville w USA i Sindelfingen w Niemczech.