Rezerwat florystyczno – stepowy „STAWSKA GÓRA”

jest najstarszym  rezerwatem w okolicach Chełma, powstał w 1952 roku. Zajmuje  powierzchnię 4 ha, znajduje na bocznej kulminacji Góry Czubatki k/ Stawu. Występuje tutaj roślinność stepowa z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin. Z gatunków objętych całkowitą ochroną występują: dziewięćsił popłocholistny (jedno z 4 znanych stanowisk w Polsce), dziewięćsił bezłodygowy, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, goryczka krzyżowa, orlik pospolity i wisienka stepowa. Z objętych ochroną częściową występuje: pierwiosnka lekarska oraz krzewy kaliny koralowej i kruszyny pospolitej. Spośród występujących w rezerwacie bardzo licznych gatunków owadów (stwierdzono 331 gatunków) 5 jest prawnie chronionych, a 27 gatunków rzadko występujących. Do cennych obszarów leśnych zalicza rezerwaty: „BACHUS” (powstały w 1958 r. na powierzchni 83,74) oraz „SERNIAWY” (powstały w 1965 na powierzchni 38 ha). Oba obiekty znajdują się na terenie gminy Sawin. Pierwszy chroni wielogatunkowy las liściasty i mieszany o charakterze naturalnym z dębem bezszypułkowym na granicy zasięgu oraz sosną, grabem, klonem i brzozą. Występują również rzadkie rośliny: widłak wroniec, podkolan biały i zielonawy, groszek wschodnio-karpacki, turówka leśna (żubrówka) oraz zwierzęta (m.in. orlik krzykliwy, muchołówka mała i białoszyja). W rezerwacie występują również bezodpływowe lejki krasowe o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych i głębokości do 1 m. Poznanie rezerwatu „Bachus” umożliwia ścieżka dydaktyczna o długości 4,5 km. Rezerwat „Serniawy” chroni fragmenty łęgu olszowo – jesionowego i grądu niskiego pochodzenia naturalnego z licznym udziałem dwustuletnich dębów szypułkowych oraz ponad stuletnich olsz czarnych. Występują też rzadkie gatunki roślin (m.in. bluszcz pospolity, listera jajowata, skrzyp łąkowy, wydmuchrzyca zwyczajna i zerwa kłosowa) oraz zwierząt (m.in. bocian czarny, orlik krzykliwy). Najmniejszym obiektem jest rezerwat stepowy „WOLWINÓW”, utworzony w 1972 r. na powierzchni 1,12 ha i usytuowany w podmiejskim lesie Borek. Na śródleśnej polanie znajduje się roślinność stepowa z rzadkimi i chronionymi gatunkami – wisienką stepową, goryszem alzackim, zawilcem wielkokwiatowym, omanem wąskolistnym. W części leśnej występują: lilia złotogłów, gnieżnik leśny, kruszczyk szerokolistny i naparstnica zwyczajna. Najliczniejszą grupę tworzą rezerwaty torfowiskowe, do których należą: „BRZEŹNO” (utworzony w 1973 r. na powierzchni165,08 ha), „ROSKOSZ” (1990 – 472,79 ha), „BAGNO SEREBRYSKIE” (1991- 376,62 ha) oraz „TORFOWISKO SOBOWICE” (2004 – 94,45 ha). Wszystkie leżą na terenie gmin: Chełm i Dorohusk. Trzy pierwsze chronią torfowiska węglanowe z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin (m.in. kłoć wiechowata, marzyca ruda, turzyca Buxbauma, turzyca Davalla, kosaciec syberyjski, pełnik europejski, zerwa kulista, storczyk krwisty, storczyk stuplamek, gółka długoostrogowa, kosatka kielichowata) i zwierząt (m.in. wodniczka, derkacz, błotniak łąkowy, brodziec krwawodzioby, podróżniczek, sowa błotna). Występują też liczne gatunki motyli, w tym chronione: paź królowej, strzępotek soplaczek, czerwończyk nieparek i rojnik morfeusz). Ostatni z rezerwatów i jednocześnie najmłodszy, chroni torfowisko niskie z licznymi grądzikami. Wyróżniono tutaj 17 zespołów roślinnych, z których na szczególną uwagę zasługują zespoły turzycy Davalla i marzycy rudej, zajmujące największe powierzchnie w porównaniu z pozostałymi torfowiskami oraz zespół zaroślowy brzozowo – wierzbowy z brzozą niską i wierzbą rokitą. W sumie wyróżniono aż 434 gatunków roślin naczyniowych, wśród których 23 gatunki objęte są ochroną całkowitą. Wśród bardzo interesującej ciepłolubnej roślinności „grądzików” z gatunków chronionych występują: powojnik prosty, mieczyk dachówkowaty, kosaciec bezlistny i tojad dzióbaty. Na porastających obrzeża „grądzików” łąkach można spotkać: storczyki, kosaciec syberyjski, ciemiężyca zielona i ocenianą jako jedna z największych w Europie – populację pełnika europejskiego. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie języczki syberyjskiej (dotychczas znanej jedynie z Kielecczyzny) i storczyka wątlika błotnego, który poza tym znany jest tylko z 1 stanowiska na Lubelszczyźnie. Stwierdzono występowanie na torfowisku aż 783 gatunków motyli, w tym niezwykle rzadkich (paź królowej, mieniak tęczowy, strzępotek edypus, modraszek alkon). Kolejnym obiektem jest rezerwat faunistyczny „SIEDLISZCZE”, utworzony w 1975 r. na powierzchni 15,12 ha na terenie gminy Białopole. Obok kilkusetletniego drzewostanu grądu niskiego z dębem szypułkowym, jesionem wyniosłym i olszynami oraz chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin w runie: lilią złotogłów, podkolanem białym, kruszczykiem szerokolistnym i barwinkiem pospolitym, znajdują się tutaj miejsca lęgowe orlika krzykliwego. W tym samym rejonie znajduje się rezerwat „LISKI”, powołany w 1978 na powierzchni 93,57 ha na tereni gmin: Białopole (56,31 ha) i Horodło (powiat Hrubieszów). Występuje tutaj starodrzew dębowo – sosnowy z lokalnym ekotypem sosny zwyczajnej (tzw. sosną matczańską), rzadkimi i chronionymi roślinami w runie – listerą jajowatą, gnieźnikiem leśnym, lilią złotogłów oraz zwierzętami – bocianem czarnym i muchołówką białoszyją, która osiąga w tym leśnym kompleksie rekordowe w skali Europy zagęszczenie. Ostatni obiekt to rezerwat stepowy „ŻMUDŻ”, który został utworzony w 1980 na powierzchni 5,81 ha i leży na obszarze gminy Żmudż. Chroni przede wszystkim unikalne formy erozyjne na stokach wzniesienia zbudowanego ze skał kredowych oraz murawy kserotermiczne z rzadkimi i chronionymi gatunkami. Występuje tutaj jedno z najbogatszych w Polsce stanowisk lnu złocistego oraz miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, powojnik prosty i aster gawędka.