Synagoga

Świadectwem wielokulturowej przeszłości miasta jest znajdująca się przy ulicy Kopernika 8, SYNAGOGA MAŁA (bet-hamidrasz). Obiekt powstał w latach 1912- 1914 przy ówczesnej ul. Wesołej. Budowla posiada bogato zdobioną elewację z elementami secesji. Po II wojnie światowej budynek został wyremontowany w 1955 r. przez Naczelną Organizację Techniczną. Obok synagogi znajduje się dom rabina, wybudowany ok. 1914 r., wykorzystywany obecnie jako budynek mieszkalny. Obecnie w obiekcie funkcjonuje restauracja.

Żydzi od średniowiecza osiedlali się na obszarze ziemi chełmskiej. Głównym miejscem ich zamieszkiwania był Chełm. Społeczność żydowska była niezwykle aktywna. Obok działalności gospodarczej Żydzi tworzyli liczne organizacje społeczne i polityczne. W Chełmie wydawano czasopisma żydowskie oraz działało wiele instytucji kulturalnych. II wojna światowa przyniosła prawie całkowitą zagładę ludności żydowskiej na terenie ziemi chełmskiej. Obecnie po Żydach chełmskich pozostały tylko nieliczne materialne ślady. Są to przede wszystkim pozostałości cmentarzy oraz kamienice. Tego rodzaju obiekty usytuowane są głównie przy ul. Lubelskiej oraz ulicach starówki chełmskiej. Sławni Żydzi chełmscy to m.in.: Aron Eliasz Ben Jehuda (Eliasz Baal-Szem), Aron Jehuda, Edels Samuel Eliezer Ben Judah, Efraim Ben Josef, Mondszajn Szymon, Haendel Ida, Har Israel, Milner Szymon Dr, Zygielbojm Szmul (Artur) Mordechaj.

IDA HAENDEL – wybitna skrzypaczka, urodzona w rodzinie chełmskich Żydów w 1924 r. Laureatka I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie w 1935 r. Od 1937 r. koncertowała na licznych scenach świata, współpracując z najsłynniejszymi orkiestrami i dyrygentami. Autorka licznych nagrań płytowych. W 1982 r. otrzymała nagrodę za mistrzowskie wykonanie koncertu Jeana Sibeliusa. Uhonorowana tytułem „Commander of the British Empire” (1991) i „Honorary Doctorate of the Royal College” (2000). 20 maja 2006 r. w Chełmie odbył się koncert Idy Haendel, zorganizowany z inicjatywy Stowarzyszenia „Miasteczko”.

ZYGIELBOJM SZMUL (ARTUR) MORDECHAJ – urodzony w 1895 r. w Borowicy nad Wieprzem wybitny działacz „Bundu”, żydowskiej partii socjalistycznej. Działacz struktur tej partii w Chełmie i członek Rady Miejskiej Chełma w 1919 r. W następnych latach działał na terenie Warszawy i Łodzi. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie został przedstawicielem „Bundu” w polskiej Radzie Narodowej. 12 maja 1943 r. popełnił samobójstwo, chcąc zaprotestować wobec obojętności świata na zagładę Żydów.